Менш за тыдзень засталося да правядзення ў Беларусі рэферэндуму па папраўках у Канстытуцыю. За паўтара года гэтая падзея ператварылася са «спосабу выхаду з крызісу» ў абсалютна нецікавую імпрэзу як для прыхільнікаў рэжыму, так і для пратэснай аўдыторыі. Абясцэньванне палітыкі і выбараў, зніжэнне цікавасці да іх – даўно адпрацаваныя механізмы цяперашніх уладаў.
Рэферэндум пройдзе ў складаных умовах: рэпрэсіі супраць грамадзянскай супольнасці, расійскія войскі і нарастаючы канфлікт з Украінай. На гэтым фоне дэмакратычныя сілы ў выгнанні заклікаюць беларусаў прыйсці на ўчасткі і сапсаваць бюлетэнь, паставіўшы два крыжыкі.
Але ці могуць беларусы пайсці не толькі на рэферэндум, але і на магчымыя пратэсты? Цэнтр новых ідэй вырашыў замераць настроі пратэстнай часткі грамадства, якая, паводле звестак іншых даследаванняў, складае да 38% гарадскога насельніцтва Беларусі. Мэтай было ацаніць верагоднасць каскаднага развіцця пратэстаў пасля рэферэндуму і ўплыў страху на настроі ў грамадстве.
Методыка даследавання
Даследаванне праводзілася ў анлайн-форме ў перыяд з 11 па 15 лютага 2022 ўключна. Удзел у ім прынялі 3730 рэспандэнтаў – гэта пратэстная частка насельніцтва, якую складаюць перш за ўсё мужчыны (53%) ва ўзросце да 50 гадоў (31-40 гадоў – 35%, 18-30 гадоў – 8%, 41-50 – 29%). ), якія маюць вышэйшую адукацыю (77%), якія жывуць у Мінску (каля 53%) і станоўча ставяцца да пратэстаў (прыкладна 97%).
Мы правяралі магчымасць каскаднага развіцця пратэстаў, калі група ранніх пратэстуючых (first-movers) далучае «чакаючую» аўдыторыю, гэта значыць тых, хто спачатку ацэньвае шматлікасць акцый і толькі потым далучаецца.
Для гэтага мы падзялілі выпадковым чынам усіх удзельнікаў даследавання на сем прыкладна аднолькавых груп. Апытаным паведамлялася, што, паводле афіцыйнага падліку ЦВК, больш за 80% выбаршчыкаў падтрымалі праект новай Канстытуцыі.
Рэспандэнты ў “кантрольнай” групе не атрымлівалі ніякай дадатковай інфармацыі, а астатнім шасці групам давалася інфармацыя аб колькасці людзей, якія выйшлі на пратэсты ў дзень рэферэндуму: 1 тыс. удзельнікаў, 5-10 тыс. удзельнікаў і больш за 10 тыс. удзельнікаў. Таксама тром групам паведамлялася, што сілавікі прымянілі жорсткую сілу да тых, хто выйшаў на спантанны мітынг, а тром іншым — што не. Рэспандэнтам тлумачылася, што апісаныя сітуацыі былі гіпатэтычнымі і даследаванне не заклікае да тых ці іншых дзеянняў.
Рэферэндум выклікае абурэнне, але страх спыняе жаданне пратэставаць
У асноўнай часткі рэспандэнтаў рэферэндум выклікае абурэнне (67%) або абыякавасць (18%). Пры гэтым большасць апытаных сапраўды збіраюцца прыйсці на рэферэндум (прыкладна 54%) ці амаль упэўненыя, што прыйдуць на яго (20%). Удзельнікі апытання таксама ў асноўным маюць намер падтрымаць стратэгію дэмакратычных сіл (амаль 78 %).
Каля паловы пратэсных беларусаў (56%) лічаць, што пратэсты супраць вынікаў рэферэндуму не прынясуць ніякіх вынікаў. Толькі 27% апытаных гатовы прыняць удзел у пратэстах, калі да іх заклічуць дэмакратычныя сілы. Чаканыя фальсіфікацыі на рэферэндуме ўспрымаюцца як самы слабы мабілізуючы фактар пратэсту, уступаючы рызыкам інтэграцыі з Расіяй і ваеннаму канфлікту з Украінай.
Рабочыя і жыхары Віцебскай і Магілёўскай абласцей менш гатовы пратэставаць
Нягледзячы на адсутнасць відавочнага жадання працягваць пратэст, адбываецца радыкалізацыі поглядаў прадэмакратычнай часткі грамадства. Так, каля 70% апытаных сумняваюцца, што мірнымі акцыямі можна дабіцца змены цяперашняй улады і правядзення новых выбараў.
Пры гэтым часцей у гіпатэтычных пратэстах гатовы ўдзельнічаць прыхільнікі Паўла Латушкі (у параўнанні з прыхільнікамі іншых дэмакратычных лідэраў, уключаючы Віктара Бабарыку і Святлану Ціханоўскую), беларусы, раней затрыманыя падчас вулічных акцый, а таксама тыя, хто чакае сыходу Лукашэнкі на працягу года.
Менш гатовы да ўдзелу ў такіх акцыях людзі без вышэйшай адукацыі, супрацоўнікі дзяржаўных прадпрыемстваў, уласнікі бізнесу, жыхары Віцебскай і Магілёўскай абласцей.